Słowa kluczowe
ekwiwalencja
identyfikacja roślin
polisemia
homonimia
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł dotyczy podobieństw międzyjęzykowych i zjawiska false friends w słowiańskich nazwach roślin. We wszystkich słowiańskich dialektach i w historii języków słowiańskich można zaobserwować, że jedna nazwa może odnosić się do kilku gatunków roślin, a dany gatunek może mieć nawet kilkadziesiąt nazw. Jak pokazują analizy, nierzadko nazwy te są zgodne formalnie i semantycznie na dużych obszarach, na których mówi się językami słowiańskimi. W podsumowaniu artykułu zasugerowano, że badania porównawcze materiałów słowiańskich zawsze wymagają dużej ostrożności, aby zapobiec ewentualnym błędom w identyfikacji. Podobieństwo formalne nie gwarantuje adekwatności treści, czyli prawdziwego znaczenia, gdyż w niektórych przypadkach mamy do czynienia z całkowitą równoważnością nazw i ich desygnatów w danych językach słowiańskich, a czasem nazwy takie stanowią false friends.
Bibliografia
Achtarov, B. (red.). (1939). Материалы за български ботаниченъ речникъ. Sofija: Българска Академия на Наукитѣ.
Annenkov, N.I. (1878). Ботанический словарь [...]. Санкт-Петербург: Типографія Императорской Академіи Наукъ.
Barlè, J. (1937). Prinosi slovenskim nazivima bilja, cz. 2. Zbornik za narodni život i običaje Južnih Slavena, XXXI(1), 49–172.
Bejlina, A. (1968). Материалы для полесского ботанического словаря. W: Н.И. Толстой (red.), Лексика Полесья. Материалы для полесского диалектного словаря (s. 415–438). Moskva: Издательство „Наука“.
Boryś SEJP – Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Buffa, F. (1972). Vznik a vývin slovenskej botanickej nomenklatúry. K histórii slovenského odborného slovníka. Bratislava: Vydavatel’stvo Slovenskej akadémie vied.
Dubisz, S. (1977). Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. Studia Warmińsko-Mazurskie, 11. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Emericzy, T. (1980). Faux amis in ungarisch-deutscher Relation. W: J. Juhasz (red.), Kontrastive Studien ungarisch-deutsch (s. 49–63). Budapest: Kiado.
ESUM – Мельничук O.C. (red.). (1982–2012). Етимологічний словник української мови, (t. I–VI). Kijiv: Наукова думка.
FF – Czyżewski F. i Urban D. (red.). (2006). Flora i fitonimy na pograniczu polsko-ukraińskim. Lublin: [Drukarnia „Sampol”].
Gustawicz, B. (1882). Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody. Cz. 2: Rośliny. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowéj (t. VI, s. 201–321). Kraków.
K – Karłowicz, J. (1900–1911). Słownik gwar polskich (t. I–VI). Kraków: nakładem Akademii Umiejętności.
Kaleta, R. (2008). Białoruś i Polska – rzecz o mylących podobieństwach międzyjęzykowych. Kwartalnik Polonicum, 7, 58–62.
Karlin, M. (1964). Slovenska imena naših zdravilnih rastlin. Ljubljana: Farmačevtsko Društvo Slovenije.
kart. SGP – kartoteka Słownika gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie.
Kaźmierczak, E. (1987). Die „falschen Freunde” als Fehlerquelle in der polnisch-deutschen Übersetzungspraxis. Kwartalnik Neofilologiczny, 3, 319–329.
Klein, H. W. (1975). Schwierigkeiten des deutsch-französischen Wortschatzes. Germanismen – faux amis. Stuttgart: Klett Verlag.
Koller, W. (1979). Einführung in die Übersetzungswissenschaft. Heidelberg: Quelle und Meyer.
Kosík, V. (1941). Slovník lidových názvů rostlin. Praha: Školní nakladatelství pro Čechy a Moravu.
Kühnel, H. (1974). Die französischen „faux amis” im deutschen Wortschatz. Deutsch als Fremdsprache. Zeitschrift zur Theorie und Praxis des Deutschunterrichts für Ausländer, 11(2), 115–117.
Kühnel, H. (1979). Kleines Wörterbuch der “faux amis”: Deutsch-Französisch, Französisch-Deutsch. Leipzig: Verlag Enzyklopädie.
Kurek, H. (2004). Językowo-kulturowy obraz wsi podkarpackiej wpisany w nazwy roślin. W: H. Kurek i J. Labocha (red.), Studia linguistica Danutae Wesołowska oblata (s. 129 –156). Kraków: Universitas.
Lajnert, J. (1954). Rostlinske mjena serbske, němske, łaćanske radowane po přirodnym systemie. Berlin: Volk und Wissen Volkseigener Verlag.
Lambl, V. (1852). Nástin flory dalmatinské a seznam rostlin podlé jmen prostonárodnich, která lid slovanský po břehách adriatického moře uživa. Časopis českého Museum, 26(1), 98–115.
Lambl, V. (1852). Nástin flory dalmatinské a seznam rostlin podlé jmen prostonárodnich, která lid slovanský po břehách adriatického moře uživa. Časopis českého Museum, 26(2), 41–64.
Lipczuk, R. (1992). Internacjonalizmy a „fałszywi przyjaciele tłumacza”. W: J. Maćkiewicz i J. Siatkowski (red.), Język a Kultura, 7: Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych (s. 135–143). Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Machek, V. (1954). Česká a slovenská jména rostlin. Praha: Nakladatelství Ceskoslovenské akademie vĕd.
Majewski SN – Majewski, E. (1889–1898). Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich [...] (t. I–II). Warszawa: Drukarnia Noskowskiego.
Makowiecki, S. (1936). Słownik botaniczny łacińsko-małoruski. Kraków: nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
Marzell, H. (2000). Wörterbuch der deutschen Pflanzennamen (t. I–V). Lizenzausgabe, Fotomechanischer Nachdruck der Erstausgabe 1943–1958. Köln: Parkland Verlag.
Orłoś, T.Z. (red.). (2003). Czesko-polski słownik zdradliwych wyrazów i pułapek frazeologicznych, oprac. T. Orłoś, E. Lotko i H. Wróbel. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Orłoś, T.Z. (2004). Czesko-polska pozorna ekwiwalencja językowa. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Pančíková, M. (2003a). Niekoľko príkladov medzijazykovej homonymie – slovinčina, slovenčina. W: A Vidovič-Muha i K. Leban (red.), Slovenski knjižni jezik – aktualna vprašanja in zgodovinske izkušnje. Ob 450-letnici izida prve slovenske knjige (s. 495–501). Ljubljana: Center za slovenščino kot drugi/tuji jezik pri Oddelku za slovenistiko Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani.
Pančíková, M. (2003b). Zradné slová v blízkych jazykoch. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis. Facultas philosophica. Philologica (České, polské a slovenské jazykové a literární souvislosti: Sborník referátů z mezinárodního odborného semináře uspořádaného u příležitosti sedmdesátin prof. PhDr. Edvarda Lotka, CSc. na Filozofické fakultě Univerzity Palackého v Olomouci dne 20. února 2002), 78, 27–31.
Pančíková, M. (2004). Pułapki dla tłumaczy. W: S. Dubisz, J. Porayski-Pomsta i E. Sękowska (red.), Język. Polityka. Społeczeństwo. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej (s. 53–59). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Pelcowa NR – Pelcowa, H. (2001). Nazwy roślin w świadomości językowej ludności wiejskiej. W: A. Dąbrowska i I. Kamińska-Szmaj (red.), Język a Kultura, 16: Świat roślin w języku i kulturze (s. 99–116). Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Poprzęcki, W. (1990). Ziołolecznictwo. Warszawa: Spółdzielcza Agencja Reklamowa SPAR.
Radyserb-Wjela, J. [1909]. Serbske rostlinske mjena w dwěmaj dźělomaj a sedmjoch stawach po abejcejskim rjedźe. Čestny pomnik za serbskeho přirodospytnika njeboh M. Rostoka zestajał njeboh J. Radyserb-Wjela, zrjadował a za ćišć přihotował M. Urban. Budyšin.
Rystonová, I. (2007). Průvodce lidovými názvy rostlin i jiných léčivých přírodnin a jejich produktu. Praha: Academia.
SGP – Karaś, M., Urbańczyk, S., Reichan, J., Okoniowa, J., Grabka, B. i Kucharzyk, R. (red.). (1979–). Słownik gwar polskich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Instytut Języka Polskiego PAN.
SGRT – Radwańska-Paryska, Z. (1992). Słownik gwarowy góralskich nazw roślin z Tatr i Podtatrza. Zakopane: Tatrzański Park Narodowy.
Simonović BR – Симоновић, Д. (1959). Ботанички речник. Имена биљака [...]. Beograd: Научно дело.
Sławski SEJP – Sławski, F. (1952–1982). Słownik etymologiczny języka polskiego (t. I–V (A–Ł)). Kraków: nakładem Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego.
Spólnik, A. (1990). Nazwy polskich roślin do XVIII wieku. Prace Komisji Językoznawstwa PAN w Krakowie, 58. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SSSL – Indeks do Słownika stereotypów i symboli ludowych (t. II). Rośliny. [Nieopublikowany wydruk udostępniony mi uprzejmie przez prof. Annę Tyrpę za zgodą prof. Jerzego Bartmińskiego].
Stanko, J. (1472). Antibolomenum Benedicti Parthi. [Rękopis przechowywany w Bibliotece Krakowskiej Kapituły Katedralnej, nr Ms 225].
SWil – Słownik języka polskiego (1861) (t. I–II). Wilno: M. Orgelbrand (tzw. słownik wileński).
Symb. – Rostafiński, J. (1900). Symbola ad historiam naturalem medii aevi [...] (t. I–II). Cracoviae: Sumptibus Universitatis Jagellonicae.
Syreniusz, S. (1613). Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowią [...]. Kraków: w Drukarni Bazylego Skalskiego.
Šugar, HBI – Šugar, I. (2008). Hrvatski biljni imenoslov. Nomenclator botanicus croaticus. Zagreb: Matica hrvatska.
Šulek, B. (1879). Jugoslavenski imenik bilja. Zagreb: Tiskom Dioničke Tiskare.
USK – Robotycki, C. (red.). (1995). Układ słów kluczowych dla bazy danych o źródłach etnograficznych (kultura ludowa Karpat polskich). Kraków: Wydawnictwo UJ.
Waniakowa, J. (2012). Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Wilczyńska, W. (1992). „Faux amis” czy „amis infidèles” – definicja a praktyka. W: J. Maćkiewicz
i J. Siatkowski (red.), Język a Kultura, 7: Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych. (s. 161 –168) Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Wróbel, H. (2004). Związki staroczesko-staropolskie w terminologii botanicznej. Kraków: Scriptum. [Przedruk z: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach. Prace Katedry Języka Polskiego II, Katowice 1962, 105–137].