Słowa kluczowe
analiza porównawcza
język czeski
język polski
korpusy językowe
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł ma na celu przybliżenie badań nad polskimi i czeskimi wulgaryzmami prowadzonych na początku XXI wieku, a także stanowi próbę nakreślenia ich dalszych perspektyw. Chodzi przede wszystkim o możliwość analizy porównawczej słownictwa wulgarnego obu języków, która nie została dotychczas przeprowadzona w szerszym zakresie. Istniejące polskie i czeskie badania jednojęzyczne poświęcone wulgaryzmom różnią się, jeśli chodzi o metodologię oraz przedmiot analizy, ponadto prowadzone były w Polsce na większą skalę niż w Czechach. W obecnej sytuacji najistotniejsze wydają się badania komparatystyczne dotyczące m.in. frekwencji, funkcji, kontekstów użyć i sposobów tworzenia wulgaryzmów w obu językach. Jednym z narzędzi do realizacji tych celów – obok metody ankietowej – może być czeski korpus porównawczy InterCorp, choć jak na razie, co wykazała zaprezentowana w niniejszym artykule krótka analiza trzech wulgaryzmów, ma on zbyt małą objętość do realizacji miarodajnych badań. Konieczne wydaje się więc sięgnięcie po inne źródła, przede wszystkim korpusowe.
Bibliografia
Bartmiński, J. (2010). Jak rekonstruować kulturowo-językowy obraz Europy. Etnolingwistyka, 22, 121–127.
Biernacka-Ligięza, I. (1999). Wulgaryzmy a łamanie normy kulturowej. W: J. Miodek (red.), Mowa rozświetlona myślą. Świadomość normatywno-stylistyczna współczesnych Polaków (s. 166–181). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Biernacka-Ligięza, I. (2001a). Funkcje wulgaryzmów we współczesnej polszczyźnie potocznej. Acta Universitatis Nicolai Copernici – Filologia Polska, 55, 13–23.
Biernacka-Ligięza, I. (2001b). „Kląć na czym świat stoi” – analiza wulgaryzmów najczęściej wykorzystywanych w języku polskim i angielskim. W: G. Habrajska (red.), Język w komunikacji, T. 2, (s. 255–262). Łódź: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna.
Biernacka-Ligięza, I. (2001c). Wulgaryzmy w języku młodzieży. W: J. Miodek i K. Bakuła (red.), Kształcenie językowe, T. 1, (s. 73–97). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bílková, K. (2014). Vulgarismy v češtině [praca magisterska]. Ostrava. https://theses.cz/id/yt5qgf/ (dostęp: 8.09.2023).
Bílková, K. (2015). Relativnost a parasystémovost – rysy vulgárního lexika. Studia Slavica, 19(1), 163–169.
Bińczycka, J. (2000). Dziecko w świecie wulgaryzmów. W: A. A. Kotusiewicz (red.), Myśl pedeutologiczna i działanie nauczyciela, T. 2, (s. 69–76), Białystok: TransHumana.
Bohatová, H. (2014). Vulgarismy v publicistických textech [praca magisterska]. Praha. https://dspace.cuni.cz/bitstream/handle/20.500.11956/71276/DPTX_2012_2_11210_0_126937_0_135836.pdf?sequence=1 (dostęp: 8.09.2023).
Chłosta-Zielonka, J. (2018). Wulgaryzmy jako cecha idiolektu Jakuba Żulczyka na przykładzie powieści Wzgórze psów. Prace Językoznawcze, 20(4), 5–17.
Daneš, F. (2002). Obhroublost v jazyce a řeči. W: E. Koudelková (red.), Sborník 2002 (k životnímu jubileu doc. Milana Žemličky) (s. 111–117). Liberec: Technická univerzita.
Dembska, K. (2019). Eufemizacja w przekładzie (na materiale języka czeskiego). Bohemistyka, 19(4), 460–474.
Dichev, B. (2012). Drsný jazyk Haškova Švejka z pohledu cizojazyčného bohemisty. Čeština doma & ve světě, 1, 33–44.
Ďurovič, Ľ. (1996). Typologie klení ve slovanských a sousedních jazycích. Souvislosti, 7(2–3), 46–57.
Feliksiak, M. (2013). Wulgaryzmy w życiu codziennym. Komunikat z badań CBOS. http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_136_13.PDF (dostęp: 8.09.2023).
Franč, V. , Hassairi , M. (2009). Výzkum na téma vulgarismy v ČR. http://ografologii.blogspot.cz/2009/10/vyzkum-na-tema-vulgarismy-v-cr.htm (dostęp: 8.09.2023).
Garcarz, M. (2006). Wulgaryzmy a przekład, czyli życie wulgaryzmów od oryginału do przekładu. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica, 2, 159–173.
Grochowski, M. (2002). Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gromnica, R. (2017). Projevy vulgarity a zdvořilosti v diskusních fórech k domácí politice. Časopis pro moderní filologii, 99(2), 214–224.
Gruszczyńska, E. (2019). Wulgaryzmy w dyskursie medialnym a przekład. W: E. Gruszczyńska, M. Guławska-‑Gawkowska i A. Szczęsny (red.), Translatoryczne i dyskursywne oblicza komunikacji, T. 6, (s. 169–183). Warszawa: Instytut Lingwistyki Stosowanej.
Grybosiowa, A. (2006a). Destrukcja tradycyjnego, polskiego modelu grzeczności. Nowe formuły globalne. W: K. Ożóg i E. Oronowicz-Kida (red.), Przemiany języka na tle przemian współczesnej kultury (s. 31–37). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Grybosiowa, A. (2006b). Polaryzacja opinii o wulgaryzmach współczesnej polszczyzny. Poradnik Językowy, 6, 57–63.
Hądzlik-Białek, M. (2018). Metody przekładu wulgaryzmów w tłumaczeniu filmowym w kontekście przemian w komunikacji językowej. Półrocznik Językoznawczy Tertium, 3(1), 90–99.
Hądzlik-Dudka, M. (2014). Wulgaryzmy a przekleństwa w kontekście przemian komunikacji językowej. Studia Filologiczne Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 27, 151–160.
Hradilová, D. (2019). Zhřešit myšlenkou, zhřešit slovem… K užívání vulgarismů v současných českých literárních textech. Studia et Documenta Slavica, 9(3), 67–80.
IC15 – Klégr, A., Kubánek, M., Malá M. i in. Korpus InterCorp – angličtina, verze 15 z 11.11.2022. Praha: Ústav Českého národního korpusu, FF UK. https://kontext.korpus.cz/ (dostęp: 8.09.2023).
Jelínek, M. , Vepřek, M. (2017). Vulgarismus. W: P. Karlík, M. Nekula i J. Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, Brno: Ústav českého jazyka Filozofické fakulty Masarykovy univerzity.
Kamińska-Szmaj, I. (2009). Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918–2000. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Karwatowska, M. (2008). Językowe środki wyrażania agresji w rozmowach nastolatek. Linguistica Bidgostiana, 5, 147–161.
Kaufnerová, M. (2016). Vulgarismy a pokleslé vyjadřování v neformálních projevech studentek VŠ: stav, příčiny, hodnotové postoje [praca magisterska]. Plzeň. https://otik.zcu.cz/bitstream/11025/24687/1/DP%20Kaufnerova.pdf (dostęp: 8.09.2023).
Kita, M. (2016). Estetyzowanie wulgaryzmów. Stylistyka, 25, 349–370.
Kovář, V., Jakubíček, M. , Bušta, J. (2009). Czech Vulgarisms in Text Corpora. W: D. Hlaváčková, A. Horák, K. Osolsobě i in. (red.), After Half a Century of Slavonic Natural Language Processing (s. 141–145). Brno: Tribun EU.
Kowalikowa, J. (2000). Wulgaryzmy we współczesnej polszczyźnie. W: G. Szpila (red.), Język trzeciego tysiąclecia (s. 121–132). Kraków: Tertium.
Kowalikowa, J. (2008). O wulgaryzacji i dewulgaryzacji we współczesnej polszczyźnie. W: A. Dąbrowska (red.), Język a Kultura, T. 20, (s. 81–88). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kramulová, D. (2009). Vulgarity. Užíváme je rádi a stále častěji. Psychologie Dnes, 15(1), 18–23.
Krzysztofowicz, D. (2018). Wulgaryzacja języka w świetle prawnym. W: M. Mycawka, R. Mazur i B. Żebrowska (red.), Nasz język ojczysty – etyka i estetyka słowa (s. 75–90). Kraków: LIBRON.
Kuruc, M. (2012). Wulgarny internauta, czyli kilka słów o zgorszeniu w sieci. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura, 4, 132–147.
Lotko, E. (2009). K otázce vulgarizmů, zejména v současné veřejné komunikaci. Bohemica Olomucensia, 1(4), 49–55.
Maćkowiak, K. (2009). Media a proces wulgaryzacji polszczyzny w świadomości językowej studentów PWSZ w Lesznie. Scripta Comeniana Lesnensia, 7, 7–21.
Malendowicz, P. (2020). Wulgaryzmy w komunikowaniu politycznym. Świat Idei i Polityki, 19, 276–298.
Mańka, M. (2019). Zjawisko eufemizacji wulgaryzmów w czeskim i polskim przekładzie audiowizualnym [praca licencjacka]. Kraków.
Marynčák, R. (2007). Stručné dějiny nadávek a sprostých slov. Praha: KMa.
Maślanka, A. (2020). Problem przekładu wulgaryzmów na przykładzie Jeziora Bianki Bellovej. W: D. Adamczyk, Ł. Gęborek, M. Małek i W. Szota (red.), Konfrontacje z przekładem (s. 141–150). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Miławska, M. (2013). Harmonia czy dysonans? O wulgaryzmach w Dniu świra Marka Koterskiego. Słowo. Studia językoznawcze, 4, 188–199.
Mosiołek-Kłosińska, K. (2000). Wulgaryzacja języka w mediach. W: J. Bralczyk i K. Mosiołek-Kłosińska (red.), Język w mediach masowych (s. 112–119). Warszawa: Upowszechnianie Nauki – Oświata.
Mróz, A., Szulc, M. (2009). Wulgaryzmy wśród studentów a płeć. Miscellanea Anthropologica et Sociologica, 10(1), 130–143.
Nejedlý, P. (2016). Vulgarismy v lexikálním systému i v komunikaci. Český jazyk a literatura, 66(1), 5–13.
Olszewska, M. (2012). Wulgaryzmy w dyskursie medialnym. Linguistica Bidgostiana, 9, 124–133.
Osadnik, W. M. (2010). Film po adaptacji powieści: narracja Wojny polsko-ruskiej pod flagą biało-czerwoną: porównanie przekładu angielskiego powieści i angielskich napisów w adaptacji filmowej Xawerego Żuławskiego. Postscriptum Polonistyczne, 1(5), 107–130.
Pacuła, J. (2018). ...jak dorożkarz, ...jak szewc, ...na czym świat stoi – kląć. O wulgaryzacji polszczyzny i jej antypedagogicznej obecności w mediach. Konteksty Pedagogiczne, 2(11), 179–196.
Pankowska, D. , Bieganowska-Skóra, A. (2018). Wulgaryzacja języka jako kontekst socjalizacji dzieci i młodzieży. Przegląd Badań Edukacyjnych, 27(2), 183–201.
Pycia, P. (2012). Przekraczając granice. Problem przekładu wulgaryzmów i przekleństw. W: B. Tokarz (red.), Przekłady Literatur Słowiańskich: Bariery kulturowe w przekładzie literackim, T. 3, Cz. 1, (s. 135–148). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Ruta, K. (2007). O pojęciu „wulgaryzm” i zjawisku wulgarności. Podteksty, 2.
Saniewska, P. (2016). Brzydkie słowa, czyli o używaniu wulgaryzmów przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną w sytuacjach emocjogennych – wstępne rozpoznanie. W: D. Saniewska (red.), Emocje, język, literatura (s. 353–354). Kraków: LIBRON.
Schmiedtová, V. (2011). Nadávky a kletby v dílech Karla Čapka, Bohumila Hrabala a v korpusu ORAL2008. W: F. Čermák (red.), Korpusová lingvistika Praha 2011: 2. Výzkum a výstavba korpusů (s. 287–302). Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
SEJP – Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Sikora, K. (2016). Kilka uwag na temat wulgaryzacji i brutalizacji polszczyzny. Poznańskie Spotkania Językoznawcze, 32, 105–115.
Smetáčková, I., Novotná, H. , Šimečková, P. (2014). Žákovská verbální vulgarita o přestávkách a o vyučování. Studia Paedagogica, 19(3), 47–64.
Sobczak, B. (2005). O agresji językowej w filmie (na przykładzie filmów Władysława Pasikowskiego). W: A. Dąbrowska i A. Nowakowska (red.), Język a Kultura, T. 17, (s. 221–230). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
SSČ – Mejstřík, V. i in. (red.). (2005). Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost. Praha: Academia.
Staszewska, J. (2010). Wulgaryzacja przekazu jako wyróżnik języka w komunikacji na forach internetowych. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 45, 197–208.
Szamryk, K. K. (2020). Wulgaryzmy w socjolekcie warszawskich blokersów na przykładzie kreskówki Blok ekipa. Białostockie Archiwum Językowe, 30, 303–316.
Szlachcikowska, Ż. (2020). Agresja słowna i wulgaryzmy na przykładzie filmów Patryka Vegi. Czas Kultury, 1, 187–194.
Šemelík, M., Lišková, M. (2019). K lexikografickému zpracování tabuových slov. Slovo a slovesnost, 80, 39–57.
Śledź, A. (2003). Przerywnik czy wykrzyknik? Analiza składniowa i semantyczna pewnych użyć słów uważanych za wulgarne. Poradnik Językowy, 9, 69–74.
Taras, B. (2005). Przekleństwa i wulgaryzmy w języku mieszkańców wsi rzeszowskiej. W: A. Dąbrowska i A. Nowakowska (red.), Język a Kultura, T. 17, (s. 305–314). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Taras, B. (2011). Ekspansja wulgarności w języku i kulturze. Język Polski, 5, 372–380.
Taras, B. (2017). Wulgaryzacja zachowań językowych i kulturowych. W: J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, M. Nowosad-Bakalarczyk i in. (red.), Etyka słowa. Wybór opracowań, T. 1, (s. 307–322). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Tvarůžková, L., Ludvíková, V. (2004). O hubách nevymáchaných. Týden, 11, 36–41.
Uličný, O. (2008). Agresivita a vulgarita v češtině a v české komunikaci. W: P. Kubíková (red.), Agresivita a násilí v jazyce, literatuře, médiích a společnosti (s. 7–10). Praha: Obec spisovatelů.
Uličný, O. (2009). Lingvistické a psychosociální aspekty užívání agresivních verbálních prostředků, zvl. vulgarismů, v současné veřejné české komunikaci. W: O. Uličný (red.), Eurolingua & Eurolitteraria 2009 (s. 43–48). Liberec: Technická univerzita.
Włuka, M. (2019). Wulgaryzmy w amatorskim tłumaczeniu filmowym. Rocznik Przekładoznawczy, 14, 365–378.
Wolańska-Zasępa, I. (2005). Przekład wulgaryzmów i kolokwializmów w filmie. W: U. Kropiwiec, M. Filipowicz-Rudek, J. Konieczna-Twardzikowa (red.), Między oryginałem a przekładem, t. X: Między tekstem a obrazem. Przekład a telewizja, reklama, teatr, film, komiks, Internet (s. 82–88). Kraków: Księgarnia Akademicka.
WSJP – Żmigrodzki, P. (red.). (2007–). Wielki słownik języka polskiego PAN. Kraków: IJP PAN. http://www.wsjp.pl (dostęp: 8.09.2023).
Zarzeczny, G., Mazurek, M. (2009). Co komunikują polskie wulgaryzmy? (cz. 1). W: K. Zalejarz, K. Ruta (red.), Procesy współczesnej polszczyzny, cz. 1: Najnowsze zjawiska w polszczyźnie (s. 174–183). Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.
Zbróg P., Zbróg Z. (2017). Reprezentacja społeczna wulgaryzmów w świetle wypowiedzi polskich internautów. Socjolingwistyka, 31, 205–230.
Žďárská, A. (2018). Kategorizace vulgarismů a strategie obcházení jejich přímého vyjádření v současné online komunikaci [praca magisterska]. Olomouc. https://theses.cz/id/f0q8hy/26616216 (dostęp: 8.09.2023).
Żmigrodzki, P. (2012). Wulgaryzmy jako problem dla leksykografa (nie tylko w związku z pracami nad Wielkim słownikiem języka polskiego PAN). Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia de Cultura IV, 2012, 123–131.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Instytut Języka Polskiego PAN