Słowa kluczowe
zmiana kategorialna
przymiotniki
predykatywy
przysłówki predykatywne
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest określenie statusu gramatycznego predykatów o postaci M. l.poj. r.ż. przymiotników występujących w średniopolskich konstrukcjach bezosobowych (form PŻP). Została postawiona teza, że podlegały one procesowi prowadzącemu poprzez adwerbializację do werbalizacji. Aby ustalić, na jakim etapie przemian znajdowały się formy PŻP w XVII–XVIII wieku, zastosowano wobec nich trzy kryteria odróżniające predykatywy od przysłówków predykatywnych. Badanie przeprowadzone na materiale korpusowym wykazało, że w badanym okresie formy PŻP charakteryzowały się cechami typowymi dla przysłówków predykatywnych (łączliwość z czasownikami innymi niż być, stopniowanie oraz możliwość występowania w czasie teraźniejszym z formą czasownika być).
Bibliografia
Bajerowa, I. (2000). Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. T. 3: Składnia. Synteza. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Bańko, M. (2002). Wykłady z polskiej fleksji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bronikowska, R. (2021). Unfinished “verbization” process – the development of predicative constructions with an adjective of the feminine gender in the 17th and 18th centuries in the light of corpus data. Polonica, 41(1), 97–110.
Bronikowska, R. (2023). Verbification of feminine forms of adjectives można ‘possible’, niemożna ‘impossible’ and niepodobna ‘impossible’ – corpus-based approach. Jazykovedný Časopis, 74(1), 9–18.
Gruszczyński, W., Adamiec, D., Bronikowska, R. i Wieczorek, A. (2022). The Electronic Corpus of 17th and 18th-century Polish Texts. Language Resources and Evaluation, 56, 309–332.
Grzegorczykowa, R. (1975). Funkcje semantyczne i składniowe polskich przysłówków. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Harris, A. C., Campbell, L. (1995). Historical Syntax in Cross-Linguistic Perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
Heinz, A. (1967). Kategorie przejściowe (pośrednie) w języku. Biuletyn PTJ, 25, 45–61.
Kałkowska, A. (1973). Składniowe właściwości przymiotników kwalifikujących. Język Polski, 2, 95–104.
Kleszczowa, K. (2015). U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Koneczna, H. (1957). O budowie zdania Imć Pana Paskowego słów kilkoro. Poradnik Językowy, 3, 110–125.
Kosek, I. (2002). Jeszcze o predykatywach. Prace Językoznawcze, 4, 39–45.
Krążyńska, Z. (1978). Z problematyki zdań jednoczłonowych w polszczyźnie XVII wieku (zdania nominalne). W: B. Bartnicka i in. (red.), Problemy polskiej składni historycznej: konferencja naukowa Mogilany 23-24 marca 1976 r. (s. 47–63). Kraków: IJP PAN.
Laskowski, R. (1984). Podstawowe pojęcia morfologii. W: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski i H. Wróbel (red.), Gramatyka Współczesnego Języka Polskiego (s. 9–57). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ostaszewska, D. (2002). Składnia. W: D. Ostaszewska (red.), Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia (s. 181–277). Katowice: „Śląsk”.
Pisarkowa, K. (1984). Historia składni języka polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Przepiórkowski, A. (2019). Status gramatyczny predykatywnych szkoda, wstyd, żal raz jeszcze. Polonica, 39, 85–110.
Słoboda, A. (2023). Zmiany składniowe w wybranych konstrukcjach składniowych z bezokolicznikiem w średniowiecznej polszczyźnie. Prace Filologiczne, 78, 375–387.
Szober, S. (1931). Skąd powstała przysłówkowa forma orzecznika w zdaniach z bezokolicznikiem w podmiocie? Język Polski, 16(3), 85–87.
Szupryczyńska, M. (1995). Jeszcze o tzw. predykatywach przysłówkowych. Polonica, 17, 173–187.
Wiśniewski, M. (1989). Status gramatyczny tzw. przysłówków odprzymiotnikowych typu duszno, wolno, nieprzyjemnie. Polonica, 14, 183–191.
Wróbel, H. (1988). Przysłówek w strukturze formalnej polskich zdań. Folia Philologica Jugoslavo-Polonica, 1, 70–85.
Źródła
BemKom – Bembus, M. (1619). Kometa To iest, Pogrożká z niebá, ná postrách, przestrogę, y vpomnienie ludzkie. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
BG_Dz – Dzieje Swietych Apostolow (1632). W: Biblia Swięta To jest Księgi Starego Y Nowego Przymierza Z Zydowskiego y Greckiego Języka na Polski pilnie y wiernie przetłumaczone. Gdańsk: Drukarnia Andreasa Hünefelda.
BohFStar – Bohomolec, F. (1766). Staruszkiewicz. Komedya. Warszawa: Drukarnia Jezuitów.
BorckInf – Borck, M. (1631). Informacia. Strony podatku Miesczan Gdańskich, ktory oni Culagą zową. B.m.
BystrzPol – Bystrzonowski, W. (1733). Polak sensat w liscie w Komplemenćie Polityk, Humanistá w Dyskurśie, w Mowách Státystá, náprzykłád dány szkolney młodzi. Wilno: Drukarnia Jezuitów.
CezWargFranc – Gajusz Juliusz Cezar. (1608). Gaivsa Ivlivsza Cezara O Woynie Francvskiey Ksiąg siedmioro. Osme Avlvsa Hircyvsza Panze Sekretarzá iego W ktorych Hetmanow Rozmaitych Fortele / Rycerskich ludźi / y mężow dźielnych Spráwy, Woyny, Zwyćięstwá, Miast dźiwne dobywania / cudnie są opisáne, A. Wargocki (tłum.). Kraków: Drukarnia Wdowy Jakuba Sibeneychera.
DembWyw – Dembołęcki, W. (1633). Wywod Iedynowłasnego Panstwa Swiata: W ktorym pokazuje X. Woyciech Dębolecki z Konoiad Franciszkan, Doktor Theologiey S. a General Spoleczniosci wykupowania Wiezniow, Ze nastarodawnieysze w Europie Krolestwo Polskie, Lvbo Scythyckie: Samo tylko na świecie, ma prawdziwe Successory Iadama, Setha, y Iapheta; w Panowaniu światu od Boga w Raiu postanowionym: y że dla tego Polaki Sarmatami zowią, A gwoli temu y to sie pokazuie, Że Język Słowieński pierwotny iest na świecie. Warszawa: Drukarnia Jana Rossowskiego.
HinPlęsy – Hińcza, M. (1636). Plęsy Iezusa z Anyołami Naswiętszego Krzyza Tance. Kraków: Drukarnia Franciszka Cezarego.
KołTron – Kołudzki, A. (1707). Thron oyczysty abo palac wiecznosci w ktotkim [!] zebraniu Monarchow, Xiazat y Krolow polskich Z roznych approbowanych Autorow, od Pierwszego Lecha az do teraznieyszych czasow, zupełną w sobie zycia y dzieł niesmiertelnych zamykaiący Historyą. Poznań: Drukarnia Akademicka.
KwiatDzieje – Kwiatkiewicz, J. (1695). Roczne Dzieie Koscielne Od Roku Pańskiego 1198. Aż do lat naszych. Kalisz: Drukarnia Jezuitów.
ŁubHist – Łubieński, W. (1763). Historya polska z opisaniem rządu i urzędów polskich: przez Władysława Łubieńskiego napisana, na cztery części podzielona, a na żądaniu wielu przedrukowana, Wilno: Drukarnia Jezuitów.
MatDiar – Matuszewicz, M. (1986). Diariusz życia mego, ile pamiętać mogę. Dla wiadomości potomkom moim spisany oraz dla przestróg, czego się wystrzegać, a co do naśladowania jest pożyteczno, t. 1, Bohdan Królikowski (red.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
RadzKwest – Radzewski, F. (1743). Kwestye polityczne, oboiętne, Statum Rzeczypospolity Polskiey, prerogatywy Urzędow wniey, zwyczaie Elekcyi Krolow, Seymow, Seymikow, y inne rzeczy potrzebne do porzadku oney, examinuiace, w ktorych, Rezolwuią się Propozycye racyami, pro, et contra; bez żadney ná iedną stronę Decyzyi; z Rácyi tey: żeby czytáiący sine offensa stanu, y zdánia swego, obrał sobie ad placitum co mu się podoba. Poznań: Drukarnia Akademii Lubrańskiego.
StarPopr – Starowolski, S. (1625). Poprawa Niektorych obyczaiow Polskich potocznych. Wszelkiego stanu y condicyey ludziom wielce potrzebna. Przez iednego Szlachcica Staropolskiego kwoli dobru pospolitemu napisana. Kraków: Drukarnia Franciszka Cezarego.
UrfeRubJanAwan – d‘Urfé, H. (1741). Awantura albo Historya swiatowe rewolucye y niestatecznego alternatę szczęścia zamykaiąca, J. K. Rubinkowski (tłum.). Toruń.
ZrzenNowiny – Zrzenczycki, J. (1620). Nowe Nowiny Z Czech, Z Tatar, Y Z Węgier. Przy tym Revokacya Xiązecia Saskiego. Y Jáko Rádę Cesárską z Zamku oknem z wyrzucali á inszego Krolá sobie obráli. s. n.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Renata Bronikowska