Słowa kluczowe
gwary polskie
numeralizacja rzeczowników
rzeczowniki ilościowe
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest omówienie procesu numeralizacji rzeczowników w gwarach polskich. Podstawę analizy stanowią rzeczowniki, które w swoim znaczeniu pierwotnym nazywają konkretne przedmioty czy zjawiska, a w połączeniu z innymi rzeczownikami oznaczają w sposób przybliżony liczebność danego zbioru. Analiza kontekstów, w których występują wyselekcjonowane leksemy, pokazuje ich wieloetapowy i wielokierunkowy rozwój semantyczny, którego rezultatem jest przesunięcie wyrazów z klasy rzeczowników do klasy liczebników. Obserwacja ewolucji zmian znaczeniowych wyrazów wykazuje, że numeralizacja rzeczowników w gwarach przebiega podobnie jak w języku ogólnym. Cechą odróżniającą leksykę gwarową od polszczyzny ogólnej jest niestandardowy rozwój semantyczny rzeczowników ilościowych, polegający na wchodzeniu w zależności charakterystyczne nie tylko dla liczebników, ale także dla przysłówków.
Bibliografia
Chachulska, B. (2002). Analiza składniowa leksykalnych wykładników parametryzacji świata. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
Chludzińska, J. (1964). Uwagi o przysłówkach Warmii i Mazur. Prace Filologiczne, 13(3), s. 133–142.
Doroszewski, W. (1952). Podstawy gramatyki polskiej. Cz. 1. Warszawa: PWN.
Grochowski, M. (1996). O wykładnikach aproksymacji. Liczebniki niewłaściwe a operatory przyliczebnikowe. W: H. Wróbel (red.), Studia z leksykologii i gramatyki języków słowiańskich. VI polsko-szwedzka konferencja slawistyczna, Mogilany, 1–3 października 1995, Prace Instytutu Języka Polskiego PAN, 99 (s. 31–37). Kraków: IJP PAN.
Grochowski, M. (2005). O cechach gramatycznych i znaczeniu jednostek o postaci trochę. W: M. Grochowski (red.), Przysłówki i przyimki. Studia ze składni i semantyki języka polskiego (s. 101–111). Toruń: Wydawnictwo UMK.
Grzegorczykowa, R., Laskowski, R., Wróbel, H. (red.) (1984). Gramatyka współczesnego języka polskiego. T. 2: Morfologia. Warszawa: PWN.
Kozioł, J. (2015). Proces numeralizacji rzeczowników w gwarach polskich (na wybranych przykładach). W: U. Sokólska (red.), Odkrywanie słowa – historia i współczesność (s. 541–550). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kozioł, J. (2017). Niestandardowy rozwój semantyczny tak zwanych rzeczowników ilościowych w gwarach polskich. Zarys problematyki. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 64, s. 123–136.
Kuć, J. (2008). Rzeczowniki ilościowe jako miary plonów (na przykładzie gwar podlasko-mazowieckich). W: H. Sędziak (red.), Językowa przeszłość i współczesność Mazowsza i Podlasia. Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, 13, s. 109–121.
Kuć, J. (2011). Rzeczowniki ilościowe w komunikacji wielopokoleniowej. W: K. Wojtczak, M. Jasińska (red.), Polszczyzna trzech pokoleń. Podobieństwa i różnice (s. 91–102). Siedlce: Wydawnictwo UPH w Siedlcach.
Obrębska-Jabłońska, A. (1948). Liczebniki nieokreślone w systemie języka polskiego. Język Polski, 28(4), s. 111–116.
Saloni, Z. (1977). Kategorie semantyczne liczebników we współczesnym języku polskim, Studia Gramatyczne, 1. Prace Instytutu Języka Polskiego PAN, 25, s. 145–175.
Schabowska, M. (1967). Rzeczowniki ilościowe w języku polskim. Prace Komisji Językoznawstwa PAN, 14. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Siuciak, M. (2008). Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim, Prace Naukowe UŚ. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Słoboda, A. (2012). Liczebnik w grupie nominalnej średniowiecznej polszczyzny. Składnia i semantyka. Poznań: Wydawnictwo Rys.
Staszko-Maniowska, E. (1986). Zróżnicowanie wewnętrzne grupy tzw. rzeczowników ilościowych. Polonica, 12, s. 49–57.
Stąpor, I. (2008). Kształtowanie się normy dotyczącej fleksji liczebników polskich od XVI do XIX wieku. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
Szapkina, O. (2007). O pewnych osobliwościach wyrażania kwantytywności w polskim językowym obrazie świata. Kwantyfikatory liczbowe: semantyka i łączliwość. W: M. Czerwińska, K. Meller, P. Fliciński (red.), Literatura, kultura i język polski w kontekstach i kontaktach światowych. III Kongres Polonistyki Zagranicznej, Poznań, 8–11 czerwca 2006 roku (s. 889–899). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Topolińska, Z. (red.) (1984). Gramatyka współczesnego języka polskiego. T. 2: Składnia. Warszawa: PWN.
Ulitzka, E. (2010). Klasa liczebników w wybranych XX-wiecznych gramatykach języka polskiego. W: B. Czopek-Kopciuch, P. Żmigrodzki (red.), Język polski – wczoraj, dziś, jutro... (s. 221–231). Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Żabowska, M. (2005). Opozycje semantyczne w klasie liczebników niewłaściwych (homonimicznych z formami rzeczowników). Poradnik Językowy, 2, s. 26–37.
Słowniki
L – Linde, S.B. (1854–1860). Słownik języka polskiego, T. 1–6. Lwów.
K – Karłowicz J. (1900–1911). Słownik gwar polskich, T. 1–6. Kraków.
SGP – Słownik gwar polskich (1977–), T. I–, zesz. I–. Kraków.
SJPDor – Doroszewski W. (red.) (1958–1969). Słownik języka polskiego, T. 1–11. Warszawa.
SPXVI – Mayenowa M.R. i in. (red.) (1966–). Słownik polszczyzny XVI wieku, T. 1–. Wrocław.
SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiecki W. (red.) (1900–1927). Słownik języka polskiego, T. 1–8. Warszawa.
SWil – Zdanowicz A. i in. (1861). Słownik języka polskiego, T. 1–2. Wilno.
USJP – Dubisz S. (red.) (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego, T. 1–4. Warszawa.