Słowa kluczowe
ekspresywność języka
leksyka ekspresywna
ypologia wyrazów ekspresywnych
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest próba opisu polskiej terminologii związanej z ekspresywnością języka i leksyką ekspresywną na podstawie wybranych publikacji o charakterze dydaktycznym (historycznych gramatyk i podręczników) oraz opracowań językoznawczych opublikowanych w ostatnim półwieczu. W artykule omówiono wybrane terminy, np. ekspresywność, ekspresja, znak ekspresywny, ekspresywizm, oraz typologie wyrazów ekspresywnych autorstwa Teresy Skubalanki, Stanisława Grabiasa, Haliny Zgółkowej oraz Artura Rejtera. Opracowanie ma charakter teoretyczny i jest przyczynkiem do dalszych badań nad zagadnieniami ekspresywności języka i ekspresywizmów w ujęciu historycznym.
Bibliografia
Buttler, D. (1979). Powojenne ekspresywizmy polskie. Prace Filologiczne, XXIX, s. 85–90.
Decyk-Zięba, W. (online). Stanisław Kleczewski, „O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania...”. Lwów 1767. Pobrane z https://gramatyki.uw.edu.pl/book/517 (12.08.2019).
Decyk-Zięba, W. (online). Z historii gramatyk języka polskiego. Pobrane z https://gramatyki.uw.edu.pl/history (15.10.2020).
Gałkowski, A., Bijak U. (tłum. i oprac.) (2018). Lista ICOS kluczowych terminów onomastycznych (online). Grupa Terminologiczna ICOS International Council of Onomastic Sciences. Łódź–Kraków. Pobrane z http://onomastyka.uni.lodz.pl/wp-content/uploads/2019/03/Lista-ICOS-kluczowychtermin%C3%B3w-onomastycznych.pdf (12.10.2020).
Grabias, S. (1978). Pojęcie językowego znaku ekspresywnego. W: M. Szymczak (red.), Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego (s. 107–115). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Grabias, S. (1981). O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Grzegorczykowa, R. (1978). Struktura semantyczna wyrażeń ekspresywnych. W: M. Szymczak (red.), Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego (s. 117–123). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kaproń-Charzyńska, I. (2014). Pragmatyczne aspekty słowotwórstwa. Funkcja ekspresywna i poetycka. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Kleczewski, S. (1767). O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego. Zdania. Lwów. Pobrane z https://polona.pl/item/o-poczatku-dawnosci-odmianach-y-wydoskonaleniu-jezyka-polskiego-zdania,ODYwMzQ/1/#info:metadata (12.08.2019).
Lubaś, W. (2003). Polskie gadanie. Podstawowe cechy i funkcje potocznej odmiany polszczyzny. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Łoś, J. (1925). Gramatyka polska. Cz. II: Słowotwórstwo. Lwów–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Pobrane z polona.pl/item/gramatyka-polska-cz-2-slowotworstwo,MTE3NzI0OTk/6/#info:metadata (12.08.2019).
Mitrenga, B., Pastuch, M., Wąsińska, K. (w druku). Możliwości i ograniczenia historycznych badań pragmalingwistycznych. W: M. Mączyński, E. Horyń, E. Zmuda (red.), W kręgu dawnej polszczyzny. Kraków: Akademia Ignatianum: Wydawnictwo WAM.
Rejter, A. (2006). Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Sawrycki, W. (1984). Współtwórcy szkolnej polonistyki dwudziestolecia międzywojennego (Kazimierz Wóycicki, Konstanty Wojciechowski, Juliusz Kleiner, Konrad Górski). Warszawa–Poznań–Toruń: PWN.
Siudzińska, N. (2016). Formacje ekspresywne we współczesnym języku polskim (na przykładzie wybranych pospolitych nazw osobowych). Warszawa: Wydział Polonistyki UW, BEL Studio Sp. z o.o.
Skubalanka, T. (1995a). O ekspresywności języka. W: eadem, O stylu poetyckim i innych stylach języka. Studia i szkice teoretyczne (s. 59–67). Lublin: Wydawnictwo UMCS. [Pierwodruk: Skubalanka, T. (1972). O ekspresywności języka. Annales UMCS, Sectio F, 1992, s. 123–135].
Skubalanka, T. (1995b). Ekspresywność języka a mowa potoczna. W: eadem, Skubalanka, O stylu poetyckim i innych stylach języka. Studia i szkice teoretyczne (s. 68–71). Lublin: Wydawnictwo UMCS. [Pierwodruk: Skubalanka, T. (1973). Ekspresywność języka a mowa potoczna. W: S. Skwarczyńska (red.) (1973). Materiały Konferencji Komisji Poetyki i Stylistyki Słowiańskiej Międzynarodowego Komitetu Slawistów, Warszawa 18–20 kwietnia 1972, Poetyka i stylistyka słowiańska (s. 177–183), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich].
Styla, A. (1675). Grammatica Polono-Italica abo sposob łacny nauczenia się włoskiego języka krotko, gruntownie, choćby też i bez dyrekcyjej nauczyciela ku pożytkowi Narodu Polskiego z rożnych przedniejszych grammatykow z pilnością wygotowany. Kraków. Pobrane z https://fbc.pionier.net.pl/search#fq={!tag=dcterms_accessRights}dcterms_accessRights%3A%22Dost%C4%99p%20otwarty%22&q=id%3Ann7r2b0 (12.08.2019).
Urbańczyk, S. (1993). Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950). Kraków: Secesja.
Warchoł, S. (1974). Formacje ekspresywne a system języka. Biuletyn PTJ, XXXII, s. 71–85.
Wierzbicka, A. (1969). Problemy ekspresji. Ich miejsce w teorii semantycznej. W: eadem, Dociekania semantyczne (s. 33–61). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wincewicz, K. (online). Adam Styla, Grammatica Polono-Italica abo sposob łacny nauczenia się włoskiego języka krotko, gruntownie, choćby też i bez dyrekcyjej nauczyciela ku pożytkowi Narodu Polskiego z rożnych przedniejszych grammatykow z pilnością wygotowany, Kraków 1675. Pobrane z https://gramatyki.uw.edu.pl/book/259 (12.08.2019).
Wiśniewska, H. (1994). Zapomniana polska gramatyka języka włoskiego Adama Styli (1675). W: M. Kucała, Z. Krążyńska (red.), Studia Historycznojęzykowe, I (s. 221–230), Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Wóycicki, K. (1917). Stylistyka i rytmika polska. Podręcznik dla szkoły i samouków. Warszawa: Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego. Pobrane z https://fbc.pionier.net.pl/details/nnnsV3d (8.12.2019).
Zgółkowa, H. (1991). Leksyka ekspresywna jako wyróżnik potocznej odmiany współczesnej polszczyzny. W: S. Gajda, Z. Adamiszyn (red.), Język potoczny jako przedmiot badań językoznawczych (s. 45–52). Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Słowniki
SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W. (red.) (1900–1927), Słownik języka polskiego, T. 1–8. Warszawa. http://ebuw.uw.edu.pl/publication/254.
SL – Linde S.B. (1807–1814). Słownik języka polskiego, T. 1–6. Warszawa. http://kpbc.umk.pl/publication/8173.
SXVI – Mayenowa M.R. i in. (red.) (1966–), Słownik polszczyzny XVI wieku, T. 1–. Wrocław.
USJP – Dubisz S. (red.) (2008) Uniwersalny słownik języka polskiego, T. 1–4. Warszawa.