Słowa kluczowe
aspekt
modalność
czasowniki posiłkowe
analiza korpusowa
Jak cytować
Abstrakt
Tematem artykułu jest relacja między aspektem, akcjonalnością i modalnością. Stawia on pytanie o czynniki decydujące o preferowanej interpretacji modalnej konstrukcji złożonych z czasownikowego operatora możliwości i bezokolicznika. Na materiale Narodowego Korpusu Języka Polskiego przeprowadzono badania mające na celu ustalenie, czy czynnikiem ważniejszym jest aspekt, czy raczej akcjonalność wyrażenia bezokolicznikowego. Badania te wykazały, że negacja w połączeniu z bezokolicznikami aspektu niedokonanego wyraźnie sprzyja interpretacjom deontycznym, podczas gdy bezokoliczniki aspektu dokonanego wyraźnie preferują interpretacje okolicznościowe (‛dynamiczne’) niezależnie od negacji. Podstawowa dychotomia nie polega na opozycji interpretacji deontycznych i epistemicznych, lecz raczej dotyczy różnicy między znaczeniami deontycznymi a okolicznościowymi. Ważne jest przy tym staranne odróżnianie aspektu zarówno od znaczeń (a)telicznych, jak i od innych cech istotnych dla akcjonalności.
Bibliografia
Abraham, W. (2008). On the logic of generalizations about cross-linguistic aspect-modality links. In Abraham, W. & Leiss, E. (Eds.), Modality-Aspect Interfaces (Implications and typological solutions) (pp. 3–13). Amsterdam, Philadelphia: Benjamins.
Abraham, W. (2011). Event arguments and modal verbs. In Maienborn, C. & Wöllstein, A. (Eds.). Event Arguments: Foundations and Applications (p p. 243–274). Tübingen: Niemeyer.
Abraham, W., Meihsner, P., Piskorz, J., & Piskorz, K. (2011). Zur paradigmatischen Ausbildung von Modalverben, von Deontik und Epistemik im jüngeren gesprochenen Polnisch. In Kątny, A. , & Lukas, K. (Eds.), Germanistik in Polen. Geschichte – Perspektiven – interdisziplinärer Dialog ( pp. 157–190). Frankfurt/M. etc.: Lang.
Arkadiev [Arkad’ev], P.M. (2015). Areal’naja tipologija prefiksal’nogo perfektiva [An areal typology of the prefixal perfective]. Moskva: JaSK.
Bermel, N. (1997). Context and the lexicon in the development of Russian aspect. Berkeley: University of California Press.
Dahl, Ö. (1981). On the definition of the telic-atelic (bounded-unbounded) distinction. In Tedeschi, P.J., & Zaenen, A. (Eds.), Syntax and Semantics, vol. 14: Tense and Aspect ( pp. 79–90). New York etc.: Academic Press.
Divjak, D. (2009). Mapping between domains. The aspect-modality interaction in Russian. Russian Linguistics, 33, 249–269.
Divjak, D. (2011). Predicting aspectual choice in modal constructions: a quest for the Holy Grail? In Grygiel, M., & Janda, L.A. (Eds.), Slavic Linguistics in a Cognitive Framework ( pp. 67–85). Frankfurt/M. etc.: Lang.
Divjak, D., Szymor, N., & Socha-Michalik, A. (2015). Less is more: possibility and necessity as centres of gravity in a usage-based classification of core modals in Polish. Russian Linguistics, 39, 327–349.
Eckhoff, H., & Haug, D. (2015). Aspect and prefixation in Old Church Slavonic. Diachronica, 32(2), 186–230.
Filip, H. (2012). Lexical aspect. In Binnick, R.I. (Ed.), The Oxford Handbook of Tense and Aspect ( pp. 721–751). Oxford etc: Oxford U.P.
Karolak, S. (1992). Aspekt a Aktionsart w semantycznej strukturze języków słowiańskich [Aspect and aktionsart in the semantic structure of Slavic languages]. In Galster, B. et al. (Ed s.). Językoznawstwo: prace na XI Międzynarodowy Kongres Slawistów w Bratysławie 1993 [Linguistics: Contributions to the 11th International Congress of Slavists (Bratislava 1993)] ( pp. 93–99). Warszawa: Energeia.
Karolak, S. (1997). Translation of: Aspect – catégorie grammaticale? Formalisation des faits de langues. Études cognitives / Studia kognitywne, 2, 127–143.
Karolak, S. (2001). Czy aspekt jest kategorią gramatyczną? [Is aspect a grammatical category?] In Karolak, S. (Ed.), Od semantyki do gramatyki [From semantics to grammar] ( pp. 461–474). Warszawa: IJP PAN.
Karolak, S. (2007). Składnia francuska o podstawach semantycznych [French syntax on a semantic basis] (T. 1). Kraków: Collegium Columbinum.
Kątny, A. (2018). Zur koverten Modalität aus kontrastiver Sicht. In Leiss, E., & Zeman, S. (Eds.). Die Zukunft der Grammatik – die Grammatik der Zukunft: Festschrift für Werner Abraham anlässlich seines 80. Geburtstags (pp. 235–260). Tübingen: Stauffenburg.
Klein, W. (1994). Time in Language. London, New York: Routledge.
Kotin, M. (2008). Zu den Affinitäten zwischen Modalität und Aspekt. Eine germanisch-slavische Fallstudie. Die Welt der Slawen, 53, 116–140.
Kratzer, A. (1981). The Notional Category of Modality. In Eikmeyer, H. J., & Rieser, H. (Eds.), Words, Worlds, and Contexts. New Approaches in Word Semantics (pp. 38–74). Berlin, New York: De Gruyter.
Lehmann, V. (1999). Aspekt. In Jachnow, H. (Ed.), Handbuch der sprachwissenschaftlichen Russistik und ihrer Grenzdisziplinen (pp. 214–242). Wiesbaden: Harrassowitz.
Leiss, E. (2008). The silent and aspect-driven patterns of deonticity and epistemicity: A chapter in diachronic typology. In Abraham, W. & Leiss, E. (Eds.), Modality-Aspect Interfaces (Implications and typological solutions) (pp. 15–41). Amsterdam, Philadelphia: Benjamins.
Łaziński, M. (2020). Wykłady o aspekcie polskiego czasownika [Lectures on Polish verbal aspect]. Warszawa: Wydawnictwo UW.
Łaziński, M., & Wiemer, B. (1995). Terminatywność jako kategoria stopniowalna [Telicity as a gradient category]. Prace Filologiczne, 40, 99–126.
Mattiola, S. (2019). Typology of Pluractional Constructions in the Languages of the World. Amsterdam, Philadelphia: Benjamins.
Mende, J. et al. (2011). Vid i akcional’nost’ russkogo glagola: opyt slovarja [Aspect and actionality of the Russian verb: an experimental dictionary]. München: Sagner.
Nowakowska, M. (2020). Rezultatywność w języku francuskim i polskim [Resultativity in French and Polish]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Padučeva, E.V. (2008). Russian modals možet “can” and dolžen “must” selecting the imperfective in negative contexts. In Abraham, W. , & Leiss, E. (Eds.), Modality-Aspect Interfaces (Implications and typological solutions) ( pp. 197–211). Amsterdam, Philadelphia: Benjamins.
Shluinsky [Šluinskij], A.B. (2005). Tipologija predikatnoj množestvennosti: količestvennye aspektual‛nye značenija [A typology of pluractionality: quantitative aspectual meanings]. Moskva (unpublished PhD thesi s).
Tatevosov, S.G. (2015). Akcional’nost’ v leksike i grammatike (Glagol i struktura sobytija) [Actionality in the lexicon and in grammar (The verb and event structure)]. Moskva: JaSK.
Weiss, D. (1987). Polsko-niemieckie paralele w zakresie czasowników modalnych (na tle innych języków zachodniosłowiańskich) [Polish-German parallels in the domain of modal auxiliaries (against the backdrop of other West Slavic languages)]. In Hentschel, G., Ineichen, G., & Pohl, A. (Eds.), Sprach- und Kulturkontakte im Polnischen (pp. 131–156). München: Sagner.
Wiemer, B. (2017a). Slavic resultatives and their extensions: integration into the aspect system and the role of telicity. Slavia, 86/2–3, 124–168.
Wiemer, B. ( 2017b). O roli pristavok i suffiksov na rannix i pozdnix ėtapach istorii slavjanskogo vida [On the role of prefixes and suffixes at early and late stages of the history of Slavic aspect]. In Benacchio, R., Muro, A., & Slavkova, S. (Eds.), The role of prefixes in the formation of aspectuality (Issues of grammaticalization) (pp. 219–253). Firenze: Firenze University Press.
Wiemer, B., & Giger, M. (2005). Resultativa in den nordslavischen und baltischen Sprachen (Bestandsaufnahme unter arealen und grammatikalisierungstheoretischen Gesichtspunkten). München, Newcastle: LINCOM Europa.
Wiemer, B., & Seržant, I.A. (2017). Diachrony and typology of Slavic aspect: What does morphology tell us? In Bisang, W., & Malchukov, A. (Eds.), Unity and diversity in grammaticalization scenarios (pp. 230–307). Berlin: Language Science Press.
Wiemer, B., Wrzesień-Kwiatkowska, J., & Wyroślak, P. (2020). How morphologically related synonyms come to make up a paradigm. Russian Linguistics, 44(3), 231–266.
Wiemer, B., & Socka, A. (2022). Evidential marking in Polish. In Wiemer, B., & Marín-Arrese, J.I. (Eds.), Evidential marking in European languages (toward a unitary comparative account) (pp. 457–522). Berlin, Boston: De Gruyter Mouton.
Wiemer, B., Socka, A., & Wrzesień-Kwiatkowska, J. (submitted). Relations between modal and habitual meanings of the perfective present in Polish. A corpus study.
Wood, E.J. (2007). The Semantic Typology of Pluractionality. Berkeley: Univ ersity of California (unpublished PhD thesis).
Xrakovskij, V.S. (1997). Semantic types of the plurality of situations and their natural classification. In Xrakovskij, V.S. (Ed.). Typology of Iterative Constructions ( pp. 3–64). Munich, Newcastle: Lincom Europa.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2023 Björn Wiemer, Anna Socka, Joanna Wrzesień-Kwiatkowska