Słowa kluczowe
wieloznaczność
nieokreśloność
relacje semantyczne
semantyka
pragmatyka
Jak cytować
Abstrakt
Konstrukcje z imiesłowami przysłówkowymi mogą służyć do wyrażania różnorakich relacji semantycznych. W niniejszym artykule rozważono, czy relację łączącą każdorazowo zdanie główne i konstrukcję z imiesłowem przysłówkowym współczesnym można uznać za część treści propozycjonalnej zdania, czy też ową treść stanowi jedynie koniunkcja w pełni lub częściowo równoczesnych zdarzeń, bez precyzowania dokładnie relacji semantycznej pomiędzy nimi zachodzącej. Żeby rozważyć ten problem, odwołano się do klasycznego rozróżnienia pomiędzy wieloznacznością typu polisemicznego (ang. ambiguity) a nieokreślonością znaczeniową (ang. indeterminacy) (Zwicky, Sadock, 1975). Założono, że jeśli relacja semantyczna stanowi treść propozycjonalną, to powinniśmy móc wykazać, iż w przypadku zdań, którym można przypisać odmienne interpretacje odnośnie do występujących w nich relacji semantycznych, mamy do czynienia z różnymi, odmiennymi znaczeniowo zdaniami o zbieżnej formie, czyli z wieloznacznością typu polisemicznego. Jeśli zaś relacja nie należy do treści propozycjonalnej, to nie powinniśmy zaobserwować polisemii, tylko nieokreśloność znaczeniową. Dalej, jeśli relacja semantyczna należy do treści semantycznej zdania, to można się spodziewać, że konstrukcje z imiesłowem współczesnym pełniące różne role semantyczne nie będą się ze sobą łączyć swobodnie w teście koordynacji (por. Chomsky, 1957). W tym celu przeprowadzono testy diagnostyczne (por. Kempson, 1977; Gillon, 1990) oraz przeanalizowano losową próbkę 250 zdań z korpusu NKJP. Wykazano, że zdania z konstrukcją imiesłowową są nieokreślone znaczeniowo, a nie polisemiczne, natomiast nie wykazują dowolnej łączliwości w teście koordynacji. Zdaniem Autorki to wskazuje na pragmatyczny charakter relacji łączącej zdanie główne z konstrukcją imiesłowową.
Bibliografia
Adamska-Sałaciak, A. (2013). Equivalence, Synonymy, and Sameness of Meaning in a Bilingual Dictionary. International Journal of Lexicography, 26(3), 329–345. https://doi.org/10.1093/ijl/ect016.
Adamus, M. (1966). Funkcja syntaktyczna tzw. imiesłowu przysłówkowego w jęz. polskim, angielskim i niemieckim. Rozprawy Komisji Językowej, 6, 21–29.
Atlas, J.D. (2005). Logic, Meaning and Conversation. New York: Oxford University Press.
Åkerman, J. (2015). Infelicitous Cancellation: The Explicit Cancellability Test for Conversational Implicature Revisited. Australasian Journal of Philosophy, 93, 465–474. https://doi.org/10.1080/00048402.2014.988738.
Bach, K. (1994). Conversational Impliciture. Mind and Language, 9(2), 124–162.
Bach, K. (2001). You don’t say? Synthese, 128, 15–44.
Bach, K. (2010). Impliciture vs Explicature: What’s the Difference? W: B. Soria, E. Romero (red.), Explicit Communication. Palgrave Studies in Pragmatics, Language and Cognition (s. 126–137). Londyn: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9780230292352_8.
Bobrowski, I. (1988). Gramatyka generatywno-transformacyjna (TG) a uogólniona gramatyka struktur frazowych (GPSG): próba porównania i oceny obu teorii z punktu widzenia ich przydatności do opisu wybranych faktów składniowych polszczyzny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bobrowski, I. (1995). Gramatyka opisowa języka polskiego (zarys modelu generatywno-transformacyjnego). Od struktur wyjściowych do tekstu ( t. 2). Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego.
Bojałkowska, K. (2010). Opis składniowy imiesłowów przysłówkowych we współczesnym języku polskim. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Bolinger, D.L. (1961). Generality, Gradience, and the All-or-none. The Hague: Mouton and Co.
Bolinger, D.L. (1977). Meaning and Form. London: Longman.
Bondkowska, M., Burkacka, I. (2001). Poprawność składniowa — imiesłowowe równoważniki zdań. W: K. Mosiołek-Kłosińska (red.), Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce (s. 66–68, 191–194). Warszawa: Wydawnictwo Felberg SJA.
Buttler, D., Kurkowska, H., Satkiewicz, H. (1986). Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej (t. 1). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Causation. (2023, 12 stycznia). W: Encyclopaedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/causation (dostęp: 16.11.2023 ).
Cegieła, A., Markowski, A. (1982). Z polszczyzną za pan brat. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”.
Cruse, D.A. (2002). Paradigmatic Relation of Inclusion and Identity III: Synonymy. W: D.A. Cruse, F. Hundsnurscher, M. Job, P.R. Lutzeier (red.), Lexikologie / Lexicology: An International Handbook on the Nature and Structure of Words and Vocabularies ( s. 485–497). Berlin: Walter de Gruyter.
Chao, Y.R. (1959). Ambiguity in Chinese. W: S. Egerod, E. Glahn (red.), Studia serica Bernhard Karlgren dedicata. Sinological studies dedicated to Bernhard Karlgren on his seventieth birthday. Copenhagen: E. Munksgaard.
Chomsky, N. (1957). Syntactic structures. The Hague: Mouton.
Crystal, D. (1991). A dictionary of linguistics and phonetics. Oxford: Blackwell.
Culler, J. (1982). On Deconstruction. Theory and Criticism after Structuralism. Ithaca, New York: Cornell University Press.
Gillon, B.S. (1990). Ambiguity, generality, and indeterminacy: Tests and definitions. Synthese, 85(3), 391–416. https://doi.org/10.1007/BF00484835.
Grice, P. (1969). Utterer’s Meaning and Intentions. Philosophical Review, 78, 147–177.
Grice, P. (1989). Studies in the Way of Words. Cambridge/London: Harvard University Press.
Grinder, J., Postal, P.M. (1971). Missing antecedents. Linguistic Inquiry, 2(3), 269–312.
Grochowski, M., Karolak, S., Topolińska, Z. (1984). Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia (t. 1). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Haugh, M. (2002). The intuitive basis of implicature: relevance theoretic implicitness versus Gricean implying. Pragmatics. Quarterly Publication of the International Pragmatics Association (IPrA), 12(2), 117–134.
Humberstone, I.L. (1972). A note on «instead of». York Papers in Linguistics, 2, 137–142.
Jadacka, H. (1991). Imiesłowowy równoważnik zdania — norma a praktyka językowa. Prace Filologiczne, 36, 183–193.
Jadacka, H. (1994). Próba określenia normy składniowej dotyczącej użycia równoważników imiesłowowych na -ąc. W: K. Handke, H. Dalewska-Greń (red.), Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku (s. 97–112). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Jadacka, H. (2002). Poradnik językowy dla prawników. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Jadacka, H. (2005). Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jodłowski, S. (1976). Podstawy polskiej składni. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kempson, R. (1977). Semantic theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Klebanowska, B., Kochański, W., Markowski, A. (1989). O dobrej i złej polszczyźnie. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Klemensiewicz, Z. (1969). Zarys składni polskiej (wyd. 4). Warszawa: Wydawnict wo Naukowe PWN.
Krasnowolski, A. (1909). Systematyczna składnia języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lakoff, G. (1970). A note on vagueness and ambiguity. Linguistic Inquiry, 1(3), 357–359.
Levinson, S.C. (1983). Pragmatics. Cambridge: Cambrifge University Press. Levinson, S.C. (2010). Pragmatyka, tłum. T. Ciecierski, K. Stachowicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Margalit, A. (1983). A Review of Scheffler (1979). Journal of Philosophy, 80, 129–137.
NKJP – Przepiórkowski, A., Bańko, M., Górski, R.L., Lewandowska-Tomaszczyk, B. (red.) (2012). Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
NSPP – Markowski, A. (red.). (1999). Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pagin, P. (2013). Pragmatic enrichment as coherence raising. Philosophical Studies, 168, 59–100.
Quine, W.V. (1960). Word and Object. Cambridge, Mass.: Technology Press and Wiley.
Recanati, F. (2010). Truth-Conditional Pragmatics. Oxford: Oxford University Press.
Sperber, D., Wilson, D. (1995). Relevance: Communication and Cognition. Cambridge, Mass.: Blackwell.
SPP – Doroszewski, W. (red.). (1973). Słownik poprawnej polszczyzny PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Stern, G. (1931). Meaning and Change of Meaning. Göteborg.
Szymczak, M. (red.). (1979). Słownik Języka Polskiego (t. 2). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Śmiech, W. (1971). Funkcje aspektów czasownikowych we współczesnym języku ogólnopolskim. Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Świdziński, M. (1992). Gramatyka formalna języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Weinreich, U. (1966). Explorations in semantic theory. Current trends in linguistics, 3, 395–477.
Weiss, D. (1977). Syntax und Semantik polnischer Partizipialkonstruktionen im Rahmen einer generativtransformationellen Sprachbeschreibung. Bern: Peter Lang.
Weydt, H. (1973). On G. Lakoff „Instrumental adverbs and the concept of deep structure”. Foundations of Language, 10(4), 569–578.
Wróbel, H. (1974). Uwagi o funkcji składniowej imiesłowów we współczesnym języku polskim. W: A. Orzechowska, R. Laskowski (red.), O predykacji (s. 103–115). Wrocław: Ossolineum.
Wróbel, H. (1975). Składnia imiesłowów czynnych we współczesnej polszczyźnie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wróbel, H. (1979). Recenzja monografii D. Weissa. Język Polski, 59(1), 68–70.
Zgusta, L. (1971). Manual of Lexicography. Prague: Academia. The Hague: Mouton.
Zhang, Q. (1998). Fuzziness – vagueness – generality – ambiguity. Journal of Pragmatics, 29, 13–31.
Zwicky, A.M., Sadock, J.M. (1975). Ambiguity tests and how to fail them. Syntax and Semantics, 4, 1–36. https://doi.org/10.1163/9789004368828_002.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2023 Małgorzata Weronika Czachor