Słowa kluczowe
tranzytywność
konstrukcje bierne
struktury quasi-pasywizujące
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł dotyczy polskich konstrukcji służących do przekształcania wyrażeń argumentowych niepodlegających diatezie biernej w podmioty odpowiednich zdań, np. Karol zawsze interesował się Marią. → Maria zawsze była obiektem zainteresowań Karola., Urodziłam się w Warszawie. → Warszawa jest miejscem mojego urodzenia. W pierwszej części opracowania omawiane jest rozróżnienie między przechodniością gramatyczną i semantyczną. Druga część poświęcona została przeglądowi struktur quasi-pasywizujących. Okazuje się, że w gramatyczne podmioty można z łatwością przekształcić za pomocą omawianych konstrukcji wyrażenia, które realizują w danym zdaniu podstawowe pozycje argumentowe głównego predykatu: obiektu, kontragensa, adresata, narzędzia, miejsca, czasu. Im bardziej marginalna jest to pozycja, bo na przykład charakterystyczna dla bardzo wąskiej grupy predykatów, tym analizowana transformacja staje bardziej problematyczna. Badane struktury mają rozmaity charakter: gramatyczny, leksykalny, operacyjny.
Bibliografia
Bogusławski, A. (1978). Towards an operational grammar. Studia Semiotyczne, 8, 29–90.
Bogusławski, A. (1998). Preliminaria gramatyki operacyjnej, R. Gozdawa-Gołębio wski (tłum.). Polonica, 13, 163–223.
Brajerski, T. (1972). O polskiej stronie biernej. W: J. Zaleski (red.), Symbolae polonicae in honorem Stanislai Jodłowski (s. 31–39). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Brajerski, T. (1995). O języku polskim dawnym i dzisiejszym (s. 373–381). Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Brudzyński, P. (2022). Strona czasownika w językach bałtyckich w XVII wieku na podstawie tekstów Chylińskiego i Glücka. [Niepublikowana rozprawa doktorska].
Dixon, R., Aikhenvald, A. (2000). Introduction. W: R. Dixon, A. Aikhenvald (red.), Changing Valency. (s. 1–29). Cambridge: Cambridge University Press.
Dowty, D. (1991). Thematic proto-roles and argument selection. Language, 67, 547–619.
Fillmore, Ch. (1968). The case for case. W: E. Bach, R. T. Harms (red.), Universals in Linguistic Theory. (s. 1–25). London: Holt, Rinehart and Winston.
Gawełko, M. (2000). O roli strony biernej w polskim systemie językowym. Poradnik Językowy, 8, 50 –59.
Górski, R. (2001). Kilka uwag na temat diatezy biernej w języku polskim i łacińskim w aspekcie porównawczym. Polonica, 21, 141–163.
Grzegorczykowa, R., Laskowski, R., Wróbel, H. (red.). (1998). Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Holvoet, A. (1991). O formie przypadkowej patiensa w języku polskim. Prace Filologiczne, 36, 99–107.
Hopper, P., Thompson, S. (1980). Transitivity in grammar and discourse. Language, 56(2), 251–299.
Kuhnert, M. (1998). Formy i funkcje strony biernej w polszczyźnie z perspektywy glottodydaktycznej. Acta Universuitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, 10, 345–351.
Mazur, J. (1986). Funkcje strony biernej w tekście mówionym i pisanym (na przykładzie języka polskiego i rosyjskiego). Polonica, 12, 229–243.
Mel’čuk, I. (2014). Syntactic subject: syntactic relations, once again. W: V. A. Plungjan, O. Fedorova, M. L. Daniel, E. Ljutikova i S. Tatevosov (red.), Jazyk. Konstanty. Peremennye. Pamjati Aleksandra Jevgen’eviča Kibrika (s. 161–216). Sankt Petersburg: Aleteja.
Gołąb, Z. (1967). Próba syntaktycznej klasyfikacji czasowników polskich (na zasadzie konotacji). Biuletyn PTJ, 25, 3–44.
Polański, K. (red.). (2003). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2. popr. i uzup. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Shibatani, M. (1985). Passives and related constructions: a prototype analysis. Language, 61(4), 821–848.
Shibatani, M. (2006). On the conceptual framework for voice phenomena. Linguistics, 44(2), 217–269.
Say, S. (2021). The antipassive derivation and the lexical meaning of the verb. W: K. Janic, A. Witzlack-Makarevich (red.), Antipassive: Typology, diachrony, and related constructions [Typological Studies in Language 130] (s. 177–212). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.
Siewierska, A. (1984). The Passive. A Comparative Linguistic Analysis. London, Sydney, Wolfeboro, New Hampshire: Croom Helm.
Stamirowska, Z. (1955). O wpływie przechodniości i nieprzechodniości czasownika na jego znaczenie indywidualne (na przykładzie czasownika suwać, sunąć). Język Polski, 35(4), 247–267.
Tsunoda, T. (1985). Remarks on transitivity. Journal of Linguistics, 21(2), 385–396.
Szupryczyńska, M. (1973). Kilka uwag o kategorii przechodniości. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne 57. Filologia Polska, 10, 175–188.
Wesołowska, D. (1961). Przechodniość i nieprzechodniość tego samego czasownika w zależności od znaczenia. Język Polski, 41(1), 19–30.
Wunderlich, D. (2006). Argument hierarchy and other factors determining argument realization. W: I. Bornkessel, M. Schlesewsky, B. Comrie i A. D. Friederici (red.), Semantic Role Universals and Argument Linking: Theoretical, Typological, and Psycholinguistic Perspectives (s. 15–52). Berlin, New York: De Gruyter Mouton.
Żelazko, K. (1975). Czasowniki przechodnie o składni wielorakiej w języku polskim. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Magdalena Danielewicz