Słowa kluczowe
język
kultura
globalizacja
nazewnictwo
Jak cytować
Abstrakt
Głównym celem artykułu jest próba charakterystyki nazewnictwa funkcjonującego na pograniczach miast i wsi w kontekście tendencji globalizacyjnych. Analizie poddano różne typy nazw własnych: antroponimy, toponimy i chrematonimy. Nazwy te pochodzą z gminy Wręczyca Wielka i miejscowości okolicznych w powiecie kłobuckim na północy województwa śląskiego. W pierwszej części artykułu przybliżono specyfikę językowo-kulturowych pogranicz miast i wsi w dobie globalizacji. W kolejnej części tekstu omówiono nazwy własne charakterystyczne dla wspomnianych pogranicz XXI w. Na podstawie analizy stwierdzono między innymi, że mieszkańcy współczesnej wsi funkcjonują w kilku przestrzeniach nazewniczych, które odzwierciedlają przenikanie się trzech typów kultur: wiejskiej, miejskiej i globalnej.
Bibliografia
Długosz, K. (1994). Wpływ języków obcych na powstawanie współczesnych nazw własnych. W: S. Gajda, Z. Adamiszyn (red.), Przemiany współczesnej polszczyzny. Materiały konferencji naukowej Opole 20–22.09.1993 r. (s. 271–276). Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich.
Dubisz, S. (red.). (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego ( t. 3). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gałkowski, A. (2008). Chrematonimy w funkcji kulturowo-użytkowej. Onomastyczne studium porównawcze na materiale polskim, włoskim, francuskim. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Grochola-Szczepanek, H. (2006) . Badania fokusowe mowy mieszkańców wsi. Socjolingwistyka, 20, 19–35.
Grochola-Szczepanek, H. (2007). Wpływ przemian społecznych i kulturowych na mowę mieszkańców wsi (na przykładzie wsi Rzepiska). W: J. Sierociuk (red.), Gwary dziś, 3 (Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi) (s. 167–174). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Grochola-Szczepanek, H. (2013). Badania języka mieszkańców wsi w kontekście przemian społecznych. Socjolingwistyka, 28, 43–53.
Jakus-Borkowa, E. (1987). Nazewnictwo polskie. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu.
Jelonek, T. (2018a). Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Jelonek, T. (2018b). Słownik mikrotoponimów gminy Wręczyca Wielka. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Jelonek, T. (2021a). Językowe świadectwa przemian społeczno-kulturowych w środowisku wiejskim (na przykładzie nazw sklepów w gminie Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim). W: E. Horyń, E. Młynarczyk (red.), Dialog z Tradycją (t. 9, s. 167–181) . Kraków: Collegium Columbinum.
Jelonek, T. (2021b). Tradycje nazewnicze wsi a globalizacja (na przykładzie nieoficjalnych nazw sklepów w gminie Wręczyca Wielka). W: K. Jurczak, I. Piechnik (red.), Tradycje między Wschodem a Zachodem (s. 118–133) . Kraków: Avalon.
Jelonek, T. (2022). Nieoficjalne nazwy sklepów w środowisku wiejskim (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim). Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, 17, 102–112. DOI: 10.24917/20831765.17.7.
Karaś, H. (2010). Dialekt małopolski wczoraj i dziś. W : H. Karaś (red.), Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe. http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=dialekt-malopolski-wczoraj-i-dzis (dostęp: 4.02.2023).
Kąś, J. (2001). Metodologia badań leksyki gwarowej w kontekście współczesnych przemian kulturowych i społecznych. W: J. Sierociuk (red.), Gwary dziś, 1 (Metodologia badań) (s. 191–200). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kucharzyk, R. (2001). Gwara w ocenie jej użytkowników. Język Polski, LXXXI, 98–103.
Kucharzyk, R. (2002). Język wsi z perspektywy autochtonów. W: S. Gala (red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie (s. 277–286). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Kucharzyk, R. (2012). O potrzebie socjolingwistycznego badania zmian w słownictwie gwarowym. W: H. Kurek (red.), Języki słowiańskie w ujęciu socjolingwistycznym. Prace przygotowane na XV Międzynarodowy Kongres Slawistów Mińsk 2013 (s. 67–76). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Kurek, H. (1979), Zasady zapisu tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa. W: B. Dunaj (red.), Wybór tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa (s. 15–16). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Kurek, H. (1995). Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne. Kraków: Universitas.
Kurek, H. (2003). Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu. Kraków: Universitas.
Kurek, H. (2018a). Globalizacja a językowo-kulturowe przemiany polskiej wsi. W: Z. Greń (red.), Z polskich studiów slawistycznych, seria 13, t. 2: Językoznawstwo. Prace na XVI Międzynarodowy KongresSlawistów w Belgradzie 2018 (s. 155–162). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Kurek, H. (2018b). Słownictwo gwarowe w epoce globalizacji. W: R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka-Janowicz (red.), Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych (s. 203–209). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kurek, H. (2019a). Przemiany fleksji nominalnej w polszczyźnie przełomu wieków XX i XXI. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kurek, H. (2019b). Współczesna polska wieś – pogranicze języków i kultur. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 47, 209–217. DOI 10.26485/RKJ/2019/67/14.
Lotko, E . (2003). O globalizacji na gruncie językoznawstwa. W: R. Mrózek (red.), Horyzonty edukacji językowej, literackiej i kulturowej (s. 41–49). Cieszyn: Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie.
MSGP – Wrocznicz, J. (red.). (2010). Mały słownik gwar polskich. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Myszka, A. (2016). Urbanonimia Rzeszowa. Językowo-kulturowy obraz miasta. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Nowowiejski, B. (2006). Inspiracje kulturowe we współczesnym nazewnictwie polskim. W: Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz (red.), Onimizacja i apelatywizacja (s. 309–316). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Oronowicz-Kida, E. (2012). Wpływ przemian kulturowocywilizacyjnych na przezwiska mieszkańców południowowschodniej Rzeszowszczyzny. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Filologiczna, Dydaktyka, 7, 167–176.
Oronowicz-Kida, E. (2015). Interferencje kulturowe w oficjalnych nazwach wiejskich ulic w województwie podkarpackim. W: I. Sarnowska-Giefing, M. Balowski, M. Graf (red.), Funkcje nazw własnych w kulturze i komunikacji (s. 469–477). Poznań: Instytut Naukowo-Wydawniczy „Maiuscula”.
Oronowicz-Kida, E. (2019). Globalizacja w języku mieszkańców południowo-wschodniej Rzeszowszczyzny (na przykładzie nazw własnych). W : A. Rygotowicz-Kuźma, K. Rutkowski (red.), Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Zofii Abramowicz (s. 489–501). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Ożóg, K. (2007). Konteksty kulturowe współczesnej polszczyzny wsi. W: J. Sierociuk (red.), Gwary dziś, 4 (Konteksty dialektologii) (s. 213–220). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Ożóg, K. (2011). Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia. Rzeszów: Biblioteka Frazy.
Pelcowa, H. (1998). Zmiany językowe jako problem badawczy współczesnej dialektologii. W: S. Gala (red.), Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii (s. 105–117). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Pelcowa, H. (1999). Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi. W: A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski (red.), Przeszłość w językowym obrazie świata (s. 253–267). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2001). Metodologia badań leksyki gwarowej u schyłku XX wieku. W: J. Sierociuk (red.), Gwary dziś, 1 (Metodologia badań) (s. 183–189). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Pelcowa, H. (2002). Dialektologia wobec wyzwań XXI wieku. W: S. Gala (red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie (s. 383–392). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Pelcowa, H. (2016). Tendencje globalizacyjne w języku i kulturze a koncepcja „małych ojczyzn”. W: H. Kurek, M. Święcicka, M. Peplińska (red.), Globalizacja a przemiany języków słowiańskich (s. 89–99). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Pelcowa, H. (2019). Zmiany językowe we współczesnej wsi (na wybranych przykładach z Lubelszczyzny). W: B. Grabka, R. Kucharzyk, A. Tyrpa (red.), Studia Dialektologiczne V (s. 307–314). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Pilecka, L. (2008). Historia miejscowości. W: L. Pilecka, B. Roszak, S. Wrzesiński, Truskolasy dawniej i dziś (s. 18–44). Truskolasy: Zespół Szkół im. S. Ligonia w Truskolasach dzięki wsparciu finansowemu Rady Gminy Wręczyca Wielka.
Reichan, J., Urbańczyk, S. (red.). (1993). Słownik gwar polskich (t. IV, z. 3). Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego.
Rzetelska-Feleszko, E. (1998a). Zmiany cywilizacyjne a zmiany nazewnicze. W: E. Jakus-Borkowa, K. Nowik (red.), Najnowsze przemiany nazewnicze (s. 33–38). Warszawa: Wydawnictwo Energeia.
Rzetelska-Feleszko, E. (1998b). Zmiany zachodzące w nazewnictwie w wieku XX. W: H. Dalewska-Greń, J. Rusek, J. Siatkowski (red.), Z polskich studiów slawistycznych, seria 9, Językoznawstwo: Prace na XII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Krakowie 1998 (s. 263–268). Warszawa: Wydawnictwo Energeia.
Rzetelska-Feleszko, E. (2001). Ewolucja polskich nazw własnych w XX wieku. W: S. Dubisz, S. Gajda (red.), Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju (s. 167–172). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Rzetelska-Feleszko, E. (2005a). Czy trzeba albo czy można ingerować w nomina propria. W: S. Gajda, A. Markowski, J. Porayski-Pomsta (red.), Polska polityka komunikacyjnojęzykowa wobec wyzwań XXI wieku (s. 212–216). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Rzetelska-Feleszko, E. (2005b). Przedmowa. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (s. 9–11). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Sala (2023). Sala Diamentowa, https://sala-diamentowa.pl/o-nas (dostęp: 5.02.2023).
SGP – Reichan, J., Urbańczyk, S. (red.). (1993). Słownik gwar polskich (t. IV, z. 3 ) . Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego.
Siwiec, A. (2012). Nazwy własne obiektów handlowo-usługowych w przestrzeni miasta. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Topolińska, Z. (1990). Charakter i dynamika językowych procesów integracyjnych w powojennej Polsce. Socjolingwistyka, 9, 29–35.
USJP – Dubisz, S. (red.). (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego (t. 3). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wrocznicz, J. (red.). (2010). Mały słownik gwar polskich. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Ziajka, B. (2014). Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2023 Tomasz Jelonek