Słowa kluczowe
przysłowie kalendarzowe
język polski
gwary polskie
Jak cytować
Abstrakt
W artykule zaprezentowano i opisano 24 przysłowia kalendarzowe (wraz z wariantami) w polszczyźnie, odnoszące się do święta Trzech Króli. Wiele z nich wiąże się z kategorią czasu. Przede wszystkim wskazują na stopniowo wydłużający się dzień. Sporą grupę paremii tworzą jednostki dotyczące pogody. Zawierają one zwykle krótko- i długoterminowe prognozy w odniesieniu do aury, jaka panuje 6 stycznia. Przedstawione przysłowia świadczą o tym, że w polszczyźnie (literackiej i dialektalnej) święto Objawienia Pańskiego pozostawiło dość liczne ślady. Niniejszy opis potwierdza wyraźną obecność na różnych polach kultury i sztuki tego jednego z najstarszych świąt chrześcijańskich.
Bibliografia
Bystroń, J.S. (1933). Przysłowia polskie. Kraków: PAU.
Chlebda, W. (2001). Frazematyka. W: J. Bartmiński (red.) . Współczesny język polski (s. 335–342). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
DzU, 2005, nr 17, poz. 141 – Ustawa Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.
Gloger, Z. (1868). Zwyczaje ludu z okolic Tykocina i Bielska zebrał i opisał Zygmunt Gloger. Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, 1, 142–147 .
Grabka, B. (2012). Obrzędowość roku kościelnego w gwarach polskich. Od adwentu do zapustów. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Łepkowski, J. (1866). Przegląd krakowskich tradycyj, legend, nabożeństw, zwyczajów, przysłów i właściwości. Kraków: W drukarni „Czasu” W. Kirchmayera.
MSGP – Wronicz, J. (red.). (2009). Mały słownik gwar polskich. Kraków: Wydawnictwo Lexis [wyd. II].
O’Collins, G. SJ, Farrugia, E.G. SJ (1993). Zwięzły słownik teologiczny. Przeł. ks. J. Ożóg SJ. Kraków: Wydawnictwo WAM, Księża Jezuici.
Ogrodowska, B. (2001). Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Warszawa: VERBINUM – Wydawnictwo Księży Werbistów.
Ogrodowska, B. (2012). Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne. Warszawa: Sport i Turystyka – MUZA SA.
Popławski, E. (2014). Frazemy z biblijnymi nazwami osobowymi w gwarach polskich. Kraków: Wydawnictwo Libron – Filip Lohner.
Popławski, E. (2016). Święty Mikołaj w polskiej gwarowej przestrzeni paremiologicznej. Glosa do kulturowego wizerunku biskupa Miry. W: M. Rak, K. Sikora (red.), Słowiańska frazeologia gwarowa (s. 183–194). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Popławski, E. (2019). Święty Jerzy we frazeologizmach i przysłowiach polskich. W: B. Grabka, R. Kucharzyk, A. Tyrpa (red.), Studia dialektologiczne V (s. 17–25). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Popławski, E. (2020). Zesłanie Ducha Świętego w przysłowiach polskich. W: M. Puda-Blokesz, M. Ryszka-Kurczab (red.), Dialog z Tradycją. Dziedzictwo antyczne i biblijne dziś ( t. VIII, s. 95–104). Kraków: Collegium Columbinum.
Popławski, E. (2022). Przysłowia związane z Nowym Rokiem / nowym rokiem w polszczyźnie. W: A. Gondek, A. Jurasz, P. Staniewski, J. Szczęk (red.), Aktuelle Trends in der phraseologischen und parömiologischen Forschung weltweit (t. 1, s. 123–141). Hamburg: Verlag Dr. Kovač.
Przybylska, R., Przyczyna, W. (2018). Pisownia słownictwa religijnego. Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.
SDor – Doroszewski, W. (red.). (1958–1969). Słownik języka polskiego ( t. I–XI). Warszawa: PWN.
SWil – Słownik języka polskiego [Słownik wileński]. (1861). ( t. I–II). Wilno: wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda.
Szpila, G. (2003). Krótko o przysłowiu. Kraków: Collegium Columbinum.
Wasilewski, J.S. (2010). Tabu. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Wasiuta, S. (2021). Przysłowie jako tekst minimalny. Lublin: Wydawnictwo POLIHYMNIA Sp. z o.o.
WSJP – Żmigrodzki, P. (red.). (2007–). Wielki słownik języka polskiego PAN. https://wsjp.pl/.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2023 Emil Popławski