Słowa kluczowe
frekwencja
językoznawstwo kwantytatywne
korpus
polityka językowa
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł opisuje rozwój czeskich imiesłowów przysłówkowych w XX i XXI w., przy czym jako egzemplifikacja zachodzących w tym czasie procesów posłużył casus imiesłowu współczesnego. W oparciu o dane z Czeskiego Korpusu Narodowego prześledzono zmiany we frekwencji tego imiesłowu, a także porównano tempo jego zaniku w stylu artystycznym, publicystycznym i specjalistycznym. Następnie przedstawiono przyczyny spadku frekwencji imiesłowów w języku czeskim, związane głównie z czynnikami morfologicznymi i polityką językową, w tym z nauczaniem gramatyki w szkołach. Wskazano też na analogie z sytuacją we współczesnej polszczyźnie, zwłaszcza w zakresie tego, jak zalecenia normatywne dotyczące imiesłowów (oraz autorytatywne stwierdzenia na temat ich statusu) mogą wpływać na zanik tej kategorii.
Bibliografia
Ak. (1941). Přechodníky. Hlídka, LVIII, 86.
Biecek, P., & Trajkowski, K. (2011). Na przełaj przez Data Mining. https://pbiecek.github.io/NaPrzelajDataMiningR/part-13.html#part_13.3 (accessed: 26.05.2023).
Bojałkowska, K. (2010). Opis składniowy imiesłowów przysłówkowych we współczesnym języku polskim. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Cvrček, V., Křen, M., Čermáková, A., Chlumská, L., Škrabal, M., & Kováříková, D. (2015). Přehled klasifikace textů v SYN2015. https://wiki.korpus.cz/doku.php/cnk:klasifikace_textu_syn2015 (accessed: 26.05.2023).
Czachor, M. (2019). Dystrybucja polskich imiesłowów: styl funkcjonalny i długość zdania. Polonica, 39, 219–242.
Čechová, M., Krčmová, M., & Minářová, E. (2008). Současná stylistika. Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Čermák, F., Hronek, J., & Machač, J. (Eds.). (2009). Slovník české frazeologie a idiomatiky. T. 2 – Výrazy neslovesné. Praha: Leda.
Doporučené učební osnovy předmětů ČJL, AJ a M pro základní školu. (2011). Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy České republiky. http://www.vuppraha.rvp.cz/wp-content/uploads/2011/03/Doporuceneucebni-osnovy-predmetu-CJL-AJ-a-M-pro-zakladni-skolu.pdf (accessed: 26.06.2023).
Dvořák, E. (1970). Vývoj přechodníkových konstrukcí ve starší češtině. Praha: Univerzita Karlova.
Dvořák, E. (1983). Přechodníkové konstrukce v nové češtině. Praha: Univerzita Karlova.
Gajda, S. (1998). Maria Čechová, Jan Chlupek, Marie Krčmová, Eva Minářová, Stylistika současné češtiny, Praha: ISV, 1997, p. 282; Jana Hoffmannová, Stylistika a… Současná situace stylistiky, Praha: Trizonia, 1997, 200 s. [review]. Stylistyka, 7, 423–428.
Górski, R., Król, M., & Eder, M. (2019). Zmiana w języku. Studia kwantytatywno-korpusowe. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Haller, J. (1931). Duše a slovo [review of Otokar Fischer’s book]. Naše řeč, ročník 15, číslo 2–3, 44–62. http://nase-rec.ujc.cas.cz/archiv.php?art=2269#54 (accessed: 26.05.2023).
Hammerl, R., & Sambor, J. (1990). Statystyka dla językoznawców. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Haspelmath, M., & König, E. (Eds.). (1995). Converbs in cross-linguistic perspective: Structure and meaning of adverbial verb forms – adverbial participles, gerunds. Berlin: Mouton de Gruyter.
Internetová jazyková příručka. Ústav pro jazyk český Akademie věd ČR. http://prirucka.ujc.cas.cz (accessed: 26.05.2023).
Karlík, P., Nekula, M., & Rusínová, Z. (Eds.). (2003). Příruční mluvnice češtiny. Brno: Nakladatelství Lidové noviny.
Kodýtek, V. (2010). Vzpoura přechodníků?. https://blog.aktualne.cz/blogy/vaclav-cvrcek.php?itemid=10417 (accessed: 26.05.2023).
Kołodziejek, E. (2023). O roli uzusu w koncepcji normy polszczyzny początków XXI w. Prace Językoznawcze, 25(3), 11–21.
Křen, M., Cvrček, V., Henyš, J., Hnátková, M., Jelínek, T., Kocek, J., Kováříková, D., Křivan, J., Milička, J., Petkevič, V., Procházka, P., Skoumalová, H., Šindlerová, J., & Škrabal, M. (2021). Korpus SYN, verze 9 z 5. 12. 2021. Ústav Českého národního korpusu FF UK. Praha. https://www.korpus.cz (accessed: 26.05.2023).
Macurová, P. (2021). Užívání přechodníků v současné češtině. Korpus – gramatika – axiologie, 23, 14–27.
Marek, V. (= Ertl, V.). (1927). Radosti a dny, I [review of translation of M. Proust’s book]. Naše řeč, ročník 1, číslo 9, 207–214. http://nase-rec.ujc.cas.cz/archiv.php?art=2222 (accessed: 26.05.2023).
Nádvorníková, O. (2021). Stylistic normalisation, convergence and cross-linguistic interference in translation: The case of the Czech transgressives. In M. Bisiada (Ed.), Empirical studies in translation and discourse (pp. 53–91). Berlin: Language Science Press.
Nádvorníková, O. (forthcoming 1). Český přechodník jako konverbum: Korpusová analýza překladových a nepřekladových textů. Praha: Vydavatelství FF UK.
Nádvorníková, O. (forthcoming 2). The Czech converb confronted with its French and Polish counterparts: Investigation of diachronic factors shaping the properties of converbs. In P. Coticelli, E. Dahl & J. Zivojinovic (Eds.), Diachronic, Typological, and Areal Aspects of Converbs. Berlin: Mouton de Gruyter.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Szkoła podstawowa. Język polski. (2017). Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ośrodek Rozwoju Edukacji. https://www.ore.edu.pl/wp-content/uploads/2018/03/podstawa-programowa-ksztalcenia-ogolnego-z-komentarzem.-szkola-podstawowa-jezyk-polski.pdf (accessed: 26.06.2023).
Rámcový vzdělávací program pro gymnázia. (2021). Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy České republiky. Praha. https://www.edu.cz/rvp-ramcove-vzdelavaci-programy/ramcove-vzdelavaci-programy-pro-gymnazia-rvp-g/ (accessed: 26.06.2023).
Rámcový vzdělávací program pro základní vzdělávání. (2021). Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy České republiky. Praha. https://www.edu.cz/rvp-ramcove-vzdelavaci-programy/ramcovy-vzdelavacici-program-pro-zakladni-vzdelavani-rvp-zv/ (accessed: 26.06.2023).
Skoumalová, H., Bartoň, T., Cvrček, V., Hnátková, M., & Kocek, J. (2010). Totalita: korpus jazyka komunistické totality. Ústav Českého národního korpusu FF UK. Praha. http://www.korpus.cz (accessed: 26.05.2023).
Szczygieł, M. (2022). Fakty muszą zatańczyć. Warszawa: Dowody na Istnienie.
Wickham, H. (2016). ggplot2: Elegant Graphics for Data Analysis. New York: Springer-Verlag. https://ggplot2.tidyverse.org (accessed: 26.05.2023).
Wickham, H., Vaughan, D., & Girlich, M. (2023). tidyr: Tidy Messy Data. https://tidyr.tidyverse.org, https://github.com/tidyverse/tidyr (accessed: 26.05.2023).
Z. (= Zubatý, J.). (1924). Loutková princezna [review of Q. Vyskočil’s book], Naše řeč, ročník 8, číslo 2, 53–57. http://nase-rec.ujc.cas.cz/archiv.php?art=1069 (accessed: 26.05.2023).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2023 Aleksandra Wójcik